Κλινική και εργαστηριακή αξιολόγηση διαταραχών κατάποσης (δυσφαγία)

Η δυσφαγία περιλαμβάνει τη δυσκολία (ποικίλης διαβάθμισης) στην κατάποση σιέλου, υγρών, φαγητού και φαρμακευτικών δισκίων, όλων των πυκνοτήτων. Μπορεί επίσης να περιλαμβάνει καταστάσεις προβληματικής προώθησης-στάσης φαγητών ή υγρών στην ανώτερη πεπτική οδό ή αναγωγή τροφών αντίστοιχα. Επιπλέον, η δυσφαγία μπορεί να επιπλέξει καταστάσεις όπως ανάρρωση από αγγειακό εγκεφαλικό επεισόδιο (ΑΕΕ), καρκίνο κεφαλής – τραχήλου ή χειρουργική επέμβαση, με κίνδυνο μείωσης σωματικού βάρους, αδυναμίας ή υποσιτισμού ή πνευμονιών από εισρόφηση.

Η δυσφαγία μπορεί να αφορά βρέφη, παιδιά και ενήλικες.

Σχετίζεται με πλήθος καταστάσεων και παθήσεων όπως συγγενείς παθήσεις (π.χ.  σχιστίες), φλεγμονώδεις παθήσεις (π.χ. γαστροοισοφαγική και λαρυγγοφαρυγγική παλινδρόμηση), λοιμώδεις νόσους (π.χ. νευροπάθειες, εγκεφαλοπάθειες), τραύμα (π.χ. κεντρικού νευρικού συστήματος, ανώτερης αναπνευστικής οδού), ορμονικές διαταραχές (π.χ. βρογχοκήλη, Υπερθυρεοειδισμός, διαβητική νευροπάθεια), κακοήθειες (π.χ. ανώτερης αναπνευστικής οδού, θυρεοειδούς), συστηματικές νόσους (π.χ. αυτοάνοσα νοσήματα), ιατρογενείς παθήσεις (π.χ. χειρουργείο, χημειοθεραπεία, ακτινοθεραπεία, φάρμακα), νευρολογικές παθήσεις (π.χ. εγκεφαλικά επεισόδια, παραλύσεις φωνητικών χορδών, άνοια) και με την ηλικία (πρεσβυφαγία)

Συμπτώματα που μπορεί να σχετίζονται με τη δυσφαγία είναι:

• Πόνος στο στόμα/κατά την κατάποση/άρνηση τροφής
• Αλλαγή συνηθειών διατροφής
• Ρινική αναγωγή
• Βήχας ή επεισόδια πνιγμονής
• Συχνές λοιμώξεις αναπνευστικού
• Σιελόρροια ή ξηροστομία
• Υγρή φωνή
• Απώλεια βάρους-αφυδάτωση
• Δυσοσμία στόματος
•  Βρέφη
  • ↑ διάρκειας θηλασμού
  • Θορυβώδης αναπνοή
  • Άπνοια-ταχύπνοια-αλλαγή χροιάς δέρματος- «υγρό κλάμα»

Η διαγνωστική αξιολόγηση της δυσφαγίας γίνεται από κοινού από την διαγνωστική ομάδα (ΩΡΛ – λογοθεραπευτή) και περιλαμβάνει:
• λήψη λεπτομερούς ιστορικού και καταγραφή των συμπτωμάτων και σημείων της πιθανής διαταραχής καθώς και τη χρήση ερωτηματολογίων ποιότητας ζωής.
• κλινική αξιολόγηση (επισκόπηση – νευρολογική αξιολόγηση – αντανακλαστικά – ψηλάφηση – ακρόαση λάρυγγα)
• καταγραφή συνηθειών και μέσων σίτισης και ειδών τροφής – στάσης σώματος

Εφ’όσον υπάρχουν ενδείξεις, προχωράμε στην εργαστηριακή αξιολόγηση της δυσφαγίας η οποία γίνεται με
1. Την βιντεοακτινοσκοπική μελέτη κατάποσης (Videofluroscopic Swallow Study – VFSS).

Πραγματοποιείται σε ακτινολογικό εργαστήριο και ο ασθενής ακτινοσκοπείται ενώ λαμβάνει υγρά και στερεά σε μορφή διαλύματος θειικού βαρίου (ακτινοσκιερό μέσο). Η δόση της ακτινοβολίας είναι η ελάχιστη δυνατή ενώ το βάριο θεωρείται ασφαλές μέσω εφ’όσον εισροφηθεί (σε περίπτωση εισρόφησης φυσικά η εξέταση διακόπτεται). Δεν απαιτείται προετοιμασία και ο χρόνος της εξέτασης είναι κατά μέσο όρο 15 λεπτά (ανάλογα με το επίπεδο συνεργασίας του ασθενούς). Κατά τη διάρκεια της εξέτασης, αξιολογούνται και δοκιμάζονται τεχνικές αντιστάθμισης από το λογοθεραπευτή της διαγνωστικής ομάδας.

Μπορεί να πραγματοποιείται σε όλες τις ηλικιακές ομάδες ενώ ακολουθούνται συγκεκριμένα πρωτόκολλα οσον αφορά τις ποσότητες και τις συστάσεις των χορηγούμενων τροφών και το χρόνο ακτινοβόλησης.

Η συγκεκριμένη εξέταση πραγματοποιείται σε συνεργασία με το ακτινολογικό τμήμα του Ασκλιπιείου Κρήτης, κατ’οπιν ραντεβού (Διαγνωστική ομάδα: Κιαγιαδάκη Δεβόρα ΩΡΛ, Μανδαλενάκης Αντώνιος Ακτινολόγος, Μαθιουδάκης Λάμπρος και Μηλαθιανάκης Γεράσιμος, Λογοθεραπευτές).

2. Την ενδοσκοπική αξιολόγηση κατάποσης με εύκαμπτη ενδοσκόπηση (Fibreoptic Endoscopic Evaluation of Swallow-FEES) με σκοπό την λεπτομερή λειτουργική και ανατομική μελέτη της καταποτικής διαταραχής ιδιαίτερα σε ασθενείς με υψηλό κίνδυνο – υποψία εισροφήσεων και ανάγκη για άμεσο σχεδιασμό θεραπευτικής παρέμβασης, ο οποίος γίνεται από κοινού.

Εϊναι ανώδυνη και καλά ανεκτή από την πλειοψηφία των ασθενών (ενήλικες-παιδιά).

   Πραγματοποιείται με χρήση εύκαμπτου ενδοσκοπίου από τη μύτη, μετά από προετοιμασία του ρινικού βλεννογόνου (αγγειοσυσπαστικό +/- λιδοκαίνη). Μετά την επισκόπηση των δομών του φάρυγγα και του λάρυγγα, πραγματοποιείται δοκιμασία κατάποσης με τροφές ποικίλης σύστασης ανάλογα με τα συμπτώματα του ασθενή (υγρά λεπτόρρευστα- νερό, υγρά παχύρρευστα, κρέμα, στερεές τροφές), οι οποίες είναι χρωματισμένες με ειδική χρωστική. Η εξέταση βιντεοσκοπείται και καταγράφονται τα ευρήματα. Κατά τη διάρκειά της μπορούν να δοθούν οδηγείες με αντισταθμιστικές τεχνικές από τον λογοθεραπευτή ή /και να αξιολογηθεί το αποτέλεσμα της θεραπευτικής παρέμβασης που ήδη ακολουθείται.